Jaćmierz

Jaćmierz - leży na północny wschód od Zarszyna, u podnóża Pogórza Dynowskiego. Historia osady liczy sobie już 600 lat. w 1390 roku król Władysław Jagiełło nadał wieś Myssnarowi. W 1428 roku Jaćmierz był jeszcze wsią, ale już zapiski z 1437 roku wymieniają miasto Jaćmierz,Przedmieście oraz Wolę. W tym czasie, był prywatnym miastem rodu Jaćmierskich. Miastu nadano nazwę wsi, na której zostało założone. Brzmiała ona wówczasJacimirz. Natomiast wieś otrzymała nazwę Posady lub Przedmieścia. Niebawem wieś nazwano Posadą Jaćmierską i równocześnie rozróżniono Posadę Górnąi Dolną. W XV wieku istniały w mieście dwa dwory, z których jeden był budowlą warowną. Od połowy XVI stulecia miasto miało prawo organizowania cotygodniowych targów we wtorki oraz czterech jarmarków rocznie. Do I wojny światowej jarmarki te cieszyły się uznaniem wśród kupców handlujących bydłemi końmi z Węgier, Czech, Krakowa i Sando-mierza. W 1624 roku spalili miasto Tatarzy. W XVIII wieku w mieście funkcjonował szpital ubogich.

Od 1921 roku w Jaćmierzu istnieje kościół polskokatolicki. W 1934 r. Jaćmierz utracił prawa miejskie. W czasie II wojny światowej Jaćmierz był jednym zwiększych ośrodków tajnego nauczania na Podkarpaciu oraz ważnym punktem działalności ruchu oporu.

Na uwagę zasługuje kościół parafialny. To drewniana, XVII wieczna świątynia, przebudowana w połowie XVIII i w XX wieku. Przy nawie dwie kaplice: Serca Pana Jezusa od północy i Matki Boskiej Różańcowej od południa. Wnętrze nawy podzielone czterema arkadami, wspartymi na słupach, tworzącymi rodzaj wąskichna w bocznych. W łuku tęczy, na belce krucyfiks na globie ziemskim z aniołkami oraz przedstawieniami Matki Boskiej i św. Jana Ewangelisty, z II połowy XVIIIwieku. Polichromia nawy w stylu rokokowym, wykonana po 1800 r. Ołtarz główny późnobarokowy, z rokokowymi ornamentami z II połowy XVIII w., z XVIIIwiecznymi obrazami i rzeźbami. W nowym ołtarzu bocznym, po prawej stronie renesansowy obraz Chrztu Chrystusa z początku XVI w. i współczesna mu rzeźba Głowaśw. Jana Chrzciciela. Ambona i chrzcielnica barokowe.

"Szpital ubogich" z I połowy XIX stulecia.

Wokół rynku zachowała się charakterystyczna, małomiasteczkowa zabudowa. Mieszczańskie, drewniane, XIX w. domy, ustawione szczytami do rynku, parterowe,tworzą unikalną już dzisiaj atmosferę minionych wieków i obrazują wygląd miasta w XIX stuleciu. Do zabudowy miejskiej należą też dwa, XIX-wieczne spichlerze. Zachowały się również wiejskie domy podcieniowe, z XIX i l ćw. XX wieku, ustawione kalenicowo wzdłuż drogi z Zarszyna do Jaćmierza i wbocznych uliczkach przyrynkowych. Są to domy drewniane ze stajniami pod wspólnym dachem z czterosłupowymi podcieniami od frontu.

Na miejscowym cmentarzu stoi murowana kaplica grobowa rodów Ostaszewskich i Grotowskich, p.w. św. Sebastiana, zbudowana w 1827 roku na miejscu dawnego kościołaśw. Jana Chrzciciela. Przebudowana z początkiem XX wieku. Poprzedzona od frontu czterokolumnowym portykiem. Od frontu na fryzie marmurowa tablica fundacyjna z1827 roku. Nad wejściem marmurowe epitafium Sebastiana i Wiktorii Ostaszewskich z 1829 roku. We wnętrzu późnobarokowy, zniszczony obraz św. Sebastiana.

Ciekawostką jest też utworzona w Jaćmierzu Izba Pamięci mieszcząca się w budynku biblioteki z zabytkowymi eksponatami zebranymi wśród mieszkańców Jaćmierza.

Kapliczki przydroźne:
1) przy drodze z Jaćmierza do Baźanówki, murowana, z 1851 r., we wnęce ludowa rzeźba św. Michała Archanioła,
2) drewniana, zapewne z I połowy XIX wieku z ludową rzeźbą św. Jana Nepomucena.

Osobliwością przyrodniczą wsi jest kasztan jadalny, rosnący w zabytkowym, jaćmierskim parku.

W 2013 roku  przy Szkole Podstawowej w Jaćmierzu oddano do użytku Miasteczko Ruchu Drogowego. Wybudowane Miasteczko Ruchu Drogowego przeznaczone jest przede wszystkim dla rowerzystów i motorowerzystów oraz dla młodszych dzieci w celu nauki poruszania się jako piesi.